صنعت پتروشیمی ایران
پتروشیمی به مجموعه صنایعی گفته می شود که در آن هیدروکربن های موجود در نفت خام یا گاز طبیعی پس از فرآوری در یکسری فرآیندهای شیمیایی، به فرآورده های جدید شیمیایی تبدیل می شوند. در حال حاضر سهام ۱۵ شرکت پتروشیمی در بازار سرمایه دادوستد می شود که از این میزان ۱۱ شرکت بورسی و ۴ پتروشیمی فرابورسی هستند. در این میان پتروشیمی مارون، پتروشیمی پارس و پتروشیمی پردیس بیشترین ارزش بازار را در اختیار دارند و پتروشیمی ارومیه کوچک ترین شرکت این صنعت در بازار سرمایه است. لقب سودده ترین پتروشیمی با سود ۷۳۶۱ تومان به ازای هر سهم آن به پتروشیمی فناوران اختصاص دارد که کمترین نسبت P/ E گذشته نگر را نیز در اختیار دارد. بررسی ها نشان می دهد P/ E گروه پتروشیمی بالغ بر ۶/ ۸ است که این نسبت در ۷ پتروشیمی کمتر از کل گروه است و نشان از جذابیت این نمادها برای سرمایه گذاری دارد. همچنین طی یک ماه گذشته سهامداران پتروشیمی شازند با رشد ۵۵ درصد سهام خود روبه رو شده اند تا «شاراک» پربازده ترین سهم این گروه در یک ماه اخیر باشد.
معرفی برخی از محصولات پتروشیمی
الفین و سوخت: این گروه عمدتا شامل سوخت های گازی مثل اتان و پروپان است. شاید بتوان اتیلن را مهم ترین عضو خانواده الفین ها دانست. انواع اتیلن گلایکول ها، سوخت LNG و برش هایی از نفت خام را نیز می توان در این دسته گنجاند. معمولا از این مواد به عنوان سوخت یا ماده اولیه تولید ترکیبات شیمیایی و پلیمری پیچیده تر استفاده می شود.
انواع پلیمر
تعدادی از مجتمع های پتروشیمی پس از دریافت محصولات و مشتقات نفتی از سایر پتروشیمی ها، اقدام به تولید انواع پلیمرها می کنند. پلیمرها (یا پلاستیک ها) انواع بسیاری از جمله پلی اتیلن های سبک و سنگین، پلی پروپیلن، PVC، ABS و… دارند.
محصولات آروماتیک
آروماتیک ها شاخه ای از محصولات پتروشیمی هستند که در ترکیب شیمیایی آنها حلقه بنزن وجود دارد. انواع زایلن ها، استایرن، تولوئن و اتیل بنزن را می توان مهم ترین محصولات این گروه نامید. از آروماتیک ها در تولید رنگ، انواع شوینده های شیمیایی و همچنین الیاف مصنوعی استفاده می شود.
آمونیاک و اوره
آمونیاک و اوره به طور عمده در تولید کودهای شیمیایی به عنوان منبع غنی از نیتروژن استفاده می شود. کاربرد دیگر آن به عنوان ماده خام در تولید بعضی از محصولات شیمیایی مانند چسب هاست. در سال های اخیر تولید عمده این مواد کمک شایانی به صنایع کشاورزی کرده است.
متانول
آن را به عنوان الکل چوب یا الکل صنعتی نیز می شناسیم. کاربرد عمده متانول در تولید ضد یخ، حلال مواد شیمیایی و همچنین سوخت است. تولید محصولات پتروشیمی به گونه ای است که در برخی حالات، یک واحد اصلی در بالادست، ماده اولیه واحدهای دیگر را تولید می کند، مانند واحد الفین که با تولید اتیلن و پروپیلن، نیاز واحدهای پلی اتیلن و پلی پروپیلن را تامین می کند. صنعت پتروشیمی، تامین کننده اصلی مواد مصرفی موردنیاز در بیشتر صنایع دیگر مانند شیمیایی، برق و الکترونیک، نساجی، پزشکی، خودروسازی، لوازم خانگی، غذایی و… است. عواملی چون قیمت مواد اولیه، ارزش افزوده فرآورده ها و نیاز فراوان و حیاتی به محصولات پتروشیمی، از مهم ترین عوامل موثر سرمایه گذاری در این صنعت محسوب می شوند.
واحدهای بالادستی پتروشیمی
متان، اتان، پروپان، بوتان، نفتا، نفت سفید و نفت کوره از جمله اصلی ترین خوراک های مورد استفاده در زنجیره تامین صنعت پتروشیمی محسوب می شوند. هر یک از این خوراک ها در زنجیره اول تولید مجتمع های پتروشیمیایی به محصولات پایه صنعت پتروشیمی از جمله متانول، آمونیاک، الفین ها و آروماتیک ها تبدیل می شوند. تهیه مواد اولیه مانند گاز سنتز، پروپان، اتان، متان و… به عنوان خوراک واحدهای بنیادی جهت تهیه مواد پایه مانند اتیلن، پروپیلن و متانول از اهم وظایف واحدهای بالادست محسوب می شود. انرژی های فسیلی کماکان سهم اصلی منابع انرژی دنیا را به خود اختصاص می دهند. در این بین تنها ۱۵ درصد از منابع انرژی نه به عنوان سوخت، بلکه به عنوان خوراک مجتمع های پتروشیمی مورد استفاده قرار می گیرد. در این واحدها، هیدروکربن های سبک خطی، حلقوی اشباع یا غیراشباع موجود در نفت خام یا گاز طبیعی جدا می شوند. این واحدها (پالایشگاه ها، واحدهای کراکینگ، کارخانه های تفکیک گاز از نفت خام و کارخانه های جداسازی مایعات سبک نفتی از گازهای طبیعی) ممکن است در مجاورت یا دور از سایر واحدهای پتروشیمی ساخته شوند.
محصولات و خوراک پتروشیمی ها
گاز طبیعی
به جریانی از گازهای هیدروکربنی که فاقد ترکیب H۲S بوده و مقدار CO۲ در جریان فوق نیز محدود و مشخص باشد و بیش از ۸۰ درصد حجم آن را متان (CH۴) تشکیل می دهد «گاز طبیعی» اطلاق می شود. ارزش حرارتی هر ۲۸ مترمکعب گاز طبیعی معادل یک میلیون «بی تی یو» است و ارزش حرارتی، معیار سنجش گاز طبیعی است.
گاز غنی
گاز خروجی از میادین نفتی یا کلاهک های گازی یا میادین مستقل گازی را اصطلاحا «گاز غنی» می گویند. گاز غنی بعد از پالایش به «گاز سبک» تبدیل می شود. گاز غنی حاوی متان و مقادیری از ترکیبات اتان، پروپان، بوتان و پنتان پلاس است که معمولا ترکیبات فوق از جریان تفکیک شده و برای فروش یا مصارف خاص مورد استفاده قرارمی گیرد.
نفتا و میعانات گازی
یکی از برش های نفتی که در مراحل تفکیک و جداسازی ترکیبات هیدروکربنی در پالایشگاه ها به دست می آید، نفتاست که برحسب مشخصات آن به دو صورت نفتای سبک و سنگین به بازار عرضه می شود. میعانات گازی حاوی ترکیبات ۵کربنه و بالاتر است که در پالایشگاه های گازی، از جریان گاز غنی ورودی به پالایشگاه تفکیک می شود و به عنوان خوراک واحدهای آروماتیکی مورد استفاده قرار می گیرد.
NGL
در مراحل مختلف تولید نفت خام، انواع جریان گاز غنی تولید می شود که جریانات آن جمع آوری و به واحدهای تولید NGL ارسال می شود. در این واحد جریان دریافتی به دو جریان شامل گاز سبک (حاوی متان و مقدار کمی اتان) و جریان NGL (حاوی اتان، پروپان، بوتان و پنتان) تفکیک می شود.
جایگاه صنعت پایین دستی پتروشیمی در زنجیره ارزش
زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی از صنایع بالادست که از منابع هیدروکربنی به عنوان خوراک استفاده می کنند، آغاز و درنهایت به صنایع پایین دستی پتروشیمی که از محصولات حلقه های قبلی به عنوان خوراک استفاده می کنند خاتمه می یابد. صنایعی که از محصولات پتروشیمی یا تولیدات پالایشگاه های نفت به عنوان مواد اولیه استفاده می کنند، صنایع پایین دستی پتروشیمی شناخته می شوند. این عبارت معمولا برای اشاره به تصفیه نفت خام و توزیع و فروش گاز طبیعی و محصولات مشتق شده از نفت خام مورداستفاده قرار می گیرد. صنعت پایین دستی محدوده گسترده ای شامل پالایشگاه های نفتی، کارخانه ها پتروشیمی، شرکت های توزیع محصولات نفتی و گاز طبیعی و بازار خرده فروشی را دربرمی گیرد. این بخش با ارائه محصولات نهایی (مثل بنزین، گازوئیل، سوخت هواپیما، نفت کوره، قیر، روغن ها، لاستیک مصنوعی، پلاستیک ها، کودها، ضدیخ ها، آفتکش ها، مواد دارویی، گاز طبیعی و پروپان) به صورت مستقیم با مصرف کنندگان نهایی سروکار دارد. ازجمله مزیت های توسعه صنایع پایین دستی نسبت به صنایع بالادستی پتروشیمی «فعالیت کمتر، سرمایه گذاری کمتر، ارزش افزوده بالاتر، اشتغال زایی بیشتر، تنوع بیشتر محصولات و مخاطرات کمتر» است. در این میان صنایع میان دستی عمدتا در دسته پایین دستی طبقه بندی می شوند. در صنعت پتروشیمی از مواد خام مختلفی برای تولید محصولات استفاده می شود؛ مواد خامی که معمولا از پالایش نفت خام و پردازش گاز طبیعی به دست می آیند. حجم کل محصولات پایه تولید شده در جهان در سال ۲۰۲۰ برابر با ۸۶۰ میلیون تن بوده که سهم ایران از این حجم تولید، ۳۰ میلیون تن است. سهم متانول در سبد محصولات جهانی برابر با ۲۷ درصد است، در حالی که سهم این محصول پایه در سبد محصولات ایران برابر با ۴۱ درصد است.
توسعه افقی و عمودی زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی نیازمند تولید و به کارگیری محصولات پایه است. متانول، آمونیاک، الفین ها (اتیلن، پروپیلن بوتادین) و آروماتیک ها (بنزن، تولوئن و پارازایلن) به عنوان اصلی ترین محصولات پایه محسوب می شوند. ایران در سال ۹۹ با ۳۰ میلیون تن ظرفیت تولید محصولات پایه از نظر کمی پس از عربستان در رتبه دوم منطقه قرار گرفته و سهم ۵/ ۳درصدی را در دنیا به خود اختصاص داده است. ظرفیت تولید محصولات پایه در سال ۲۰۲۰ در چین، ایالات متحده و عربستان سعودی به ترتیب ۲۶۰، ۱۰۴ و ۴۴ میلیون تن در سال بوده است. پیش بینی ها حاکی است که ایران تا سال ۲۰۲۶، رتبه اول تولید محصولات پایه در خاورمیانه را به خود اختصاص دهد.
صنعت پتروشیمی در جهان و خاورمیانه
ارزش فروش کل محصولات پتروشیمیایی و شیمیایی جهان با احتساب صنایع تکمیلی و پایین دستی در سال ۲۰۲۰، حدود ۳۶۷۰ میلیارد دلار برآورد شده است. چین به تنهایی، با ارزش فروش ۱۴۸۸ میلیارد دلاری و سهم ۴۴ درصدی، در جایگاه اول دنیا قرار گرفته است. اتحادیه اروپا و ایالات متحده به ترتیب در جایگاه های دوم و سوم جهانی قرار دارند. ایران در سال ۲۰۲۰ با احتساب مجموع صنایع پتروشیمی و صنایع پایین دستی، حدود ۱۷ میلیارد دلار محصول تولید و روانه بازارهای داخلی، منطقه ای و جهانی کرده است.
مطابق با گزارش شرکت ملی صنایع پتروشیمی، ۳۲ نوع محصول اصلی با تناژ بالا در جهان وجود دارد که مجموع تولیدات آن معادل ۱۹۹۸ میلیون تن در سال ۲۰۲۰ بوده است. سهم خاورمیانه از این حجم تولید ۱۹۶ میلیون تن است.
پس از بحران اقتصادی سال ۲۰۰۹، صنعت پتروشیمی با رشد همراه بوده و در سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹، به طور متوسط هر سال رشد ۸ درصدی را تجربه کرده است. با شیوع کرونا و آغاز رکود اقتصادی، بسیاری از کسب و کارها به حالت تعلیق درآمده و تقاضای جهانی کاهش یافت. صنعت پتروپالایشی نیز از این قضیه مستثنی نبود. اما نکته قابل توجه این است که تغییرات تقاضا در طول زنجیره ارزش این صنعت یکسان نبوده است. صنایعی از قبیل اتومبیل سازی و ساخت وساز، افت تقاضا را تجربه کردند، از آن سو صنایع مرتبط با بسته بندی (مواد غذایی و بهداشتی) با رشد تقاضا روبه رو شدند و تقاضا برای برخی از محصولات خاص مانند اتیلن، به دلیل کاربرد آن در تولید محصولات بهداشتی (دستمال کاغذی و مواد شوینده) افزایش یافت. پیش بینی ها حاکی از آن است که با مهار کرونا و فعال شدن اقتصاد در سال ۲۰۲۱، تولید جهانی مجددا شدت بگیرد. صندوق بین المللی پول، رشد واقعی تولید ناخالص داخلی ۴ درصدی را برای منطقه خاورمیانه و آفریقای شمالی پیش بینی کرده است. با این وجود این صندوق از تاثیر محدودکننده اقدامات سیاسی، افزایش بدهی دولت ها و فشارهای فزاینده مالی ابراز نگرانی کرده است. IMF عنوان کرد که این امر به ویژه با توجه به خطر افزایش نرخ بازده اوراق قرضه ایالات متحده منجر به شرایط مالی سخت تر و خروج مجدد سرمایه ها خواهد شد. اطمینان از دسترسی به واکسن و حمایت از سیستم های بهداشتی همچنان فوری ترین ضرورت است.
صنعت پتروشیمی در ایران
هم اکنون ۵۵ مجتمع پتروشیمیایی فعال در ایران وجود دارد. این ۵۵ شرکت ۴۰ درصد ارز معامله شده در بازار ثانویه ارز (نیما) را تامین می کنند. صنعت پتروشیمی در ایران قدمتی ۵۰ ساله دارد. این صنعت به عنوان یکی از پربازده ترین صنایع کشور و به منظور پرهیز از خام فروشی، با دارا بودن مزایای نسبی ناشی از بهره مندی از منابع عظیم نفت و گاز، تقاضای بالای بازار داخلی، موقعیت استراتژیک منطقه ای و نیروی انسانی متخصص و حرفه ای، نقش پراهمیتی در رشد اقتصادی و توسعه پایدار کشور ایفا می کند. ایران رتبه ۴۴ را در بین تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی جهان به خود اختصاص داده است. رتبه اول در اختیار چین، رتبه دوم در اختیار اتحادیه اروپا و رتبه سوم در اختیار ایالات متحده است. در منطقه خاورمیانه، عربستان بزرگ ترین تولیدکننده مواد پتروشیمیایی است و ایران در رتبه دوم پس از عربستان قرار دارد. بر اساس آمار موجود، درآمد پتروشیمی از صادرات و فروش داخلی طی مجموع ۷ سال گذشته از ۱۱۰ میلیارد دلار فراتر رفته است. از کل این درآمد، ۸۰ میلیارد دلار حاصل از صادرات و ۳۰ میلیارد دلار (معادل ۲۷درصد کل درآمد) حاصل فروش محصولات پتروشیمی در بازار داخلی بوده است.
درباره پشتیبان 1
قسم به قلم و آنچه از عطر نوشتن می تراود؛ و به امید آنکه از قلمهای ما نویسندگان نور ببارد.
نوشته های بیشتر از پشتیبان 13 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
سپاسگزار
مطالب عالی و جامع بودند
ممنون
سلام و عرض ادب به نظرم دوره بنيادي ديد خوب اقتصادي ميده و تحليل وبررسي صورت هاي مالي و تاثير اقتصاد بر روي سهم هاميتوان با اين دروه انجام داد