بازار سرمایه چیست؟ انواع بازارهای مالی، ویژگی ها و قوانین
یقینا یکی از اصطلاحاتی که در حیطه اقتصاد به گوش شما رسیده؛ عبارت بازار سرمایه است.بی شک نام افراد زیادی را شنیده اید که از طریق سرمایه گذاری در بازار سرمایه به ثروت و موفقیت های زیادی دست یافته اند، پس قطعا لازمه موفقیت در بازار سرمایه آگاهی از آن است.
بازار سرمایه خود نیز بازار های دیگری را شامل میشود و نقش بزرگی در رشد و پیشرفت اقتصاد کشور و جهان دارد. در این مقاله میخواهیم هر آنچه که درباره بازار سرمایه و بازار های مالی باید بدانید از جمله انواع بازارهای سرمایه و مالی، ویژگی ها، قوانین و مقررات بازار اولیه و ثانویه و… را برایتان شرح و مورد بررسی قرار دهیم؛ پس تا پایان این مطلب با مدرسه بورس همراه باشید.
بازار سرمایه (Capital Market) چیست؟
اصطلاح بازار سرمایه (Capital Market) که خود نوعی بازار مالی (Financial Market) است. درواقع پل ارتباطی میان عرضه کنندگان و تقاضا کنندگان است که معمولا با نام بازار بورس یا بازار بورس اوراق بهادار شناخته میشود. از پرکاربردترین ابزار های قابل معامله در بازار سرمایه، سهام و اوراق قرضه و انواع آن هستند. به طور کلی میتوان گفت که بازار سرمایه تسهیل کننده فرایند خرید و فروش انواعی از ابزار های مالی است.
وظایف بازار های مالی چیست؟
به طور کلی بازار های مالی به تخصیص بهتر منابع مالی میپردازند و همچنین برای کسب و کار ها، نقدینگی خلق میکنند. بازار های مالی در واقع فرایند دادوستد را برای فعالان بازار تسهیل میکنند و به آن سرعت می بخشند. بازار سرمایه (Capital Market) یا همان بازار بورس تنها یک نوع از انواع بازارهای مالی به حساب می آیند. کارایی و ثبات بازار های مالی به میزان بالایی از شفافیت اطلاعاتی بستگی دارد تا اطمینان لازم درباره قیمت های تعیین شده را برای سرمایه گذاران به ارمغان آورد.
انواع بازار های مالی کدام اند؟
بر اساس مدت سررسید دارایی های مالی و ماهیت محصول، بازار هالی مالی به دو دسته تقسیم بندی میشوند:
بازار پول
بازار پول (Money Market) به سرمایه گذاری در اوراق بدهی با سررسید کوتاهمدت اشاره میکند. به طور کلی، بازار پول (Money Market) نشاندهنده معاملات کلان بین نهادهای اقتصادی و معاملهگران است. در سطح خرد تر، بازار پول شامل خرید صندوقهای سرمایهگذاری مشترک توسط متقاضیان حقیقی و افتتاح حساب توسط مشتریان بانک است. در واقع از ویژگی مشترک ابزار های مالی بازار پول میتوان به درجه بالای اطمینان، ریسک کم و همچنین نرخ بازدهی اصولا کم است.
بازار سرمایه
بازار سرمایه (Capital Market) معمولا بازاری برای سرمایه گذاری های بلند مدت است. در واقع، بازار سرمایه، بازاری است که در آن خریداران و فروشندگان در معاملات داراییهای مالی مانند اوراق قرضه، سهام و … شرکت میکنند. در بیشتر مواقع، در بازار سرمایه داراییهایی مبادله میشوند که دوره سررسید آنها بیشتر از یکسال باشد.
تفاوت بازار پول و بازار سرمایه
یکی از مسایلی که افراد در آن دچار اشتباه میشوند؛ تفاوت بین دو بازار، پول و سرمایه است.از بارزترین این تفاوت ها میتوان به مدت زمان سررسید دارایی ها اشاره کرد؛ بازار سرمایه اصولا منحصر به سرمایه گذاری های میان مدت و بلند مدت بیشتر از یکسال است؛ درحالی که سرمایه گذاری در بازار پول معمولا به سررسید های کمتر از یکسال محدود میشود. یکی دیگر از فرق های بزرگ بین این دو بازار ابزار های مالی منحصر به فرد آنهاست؛ در بازار پول از سپرده ها، وام با وثیقه، حواله و … استفاده میکنند، درحالی که در بازار سرمایه از اوراق بهادار سهام و اوراق مشارکت و انواع آن بهره گیری میکنند.
انواع بازار سرمایه
به طور کلی، بازار سرمایه بر حسب زمان سررسید اوراق بدهی، به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم بندی میشود :
بازار اولیه :
در بازار سرمایه اولیه، دولتها، نهاد ها و شرکتها از طریق اوراق بدهی یا دارایی به پول دست مییابند. درواقع معاملات اوراق بدهی تازه منتشر شده برای اولین بار در «بازار اولیه» (Primary Market) انجام میشود. درواقع وقتی ما در خرید عرضه اولیه ها (IPO) شرکت میکنیم، در بازار اولیه شرکت کرده ایم.
بازار ثانویه
پس از اتمام عرضه عمومی سهام شرکت ها برای اولین بار، افراد حقیقی و حقوقی اقدام به خرید و فروش سهام شرکت ها و سازمان های گوناگونی میکنند؛ این معاملات درواقع در بازار ثانویه انجام میشود که نوسانات قیمتی در این بازار بالاست و همچنین این بازار از نقدشوندگی بالایی برخوردار است.پس به صورت کلی، پس از عرضه اولیه عمومی، معاملات در بازار ثانویه انجام
می پذیرد.
نقش بازار سرمایه در اقتصاد
جذب سرمایه
بازار سرمایه میتواند با جذب سرمایه ها و پس اندازهای خرد و راکد، آنرا در امور تولید و تامین مالی نهاد ها، کارخانه ها و دیگر کسب و کار ها به کار گیرد و رشد و پیشرفت اقتصاد در سطح کشور شود.
کنترل حجم پول و نقدینگی :
بازار سرمایه یکی از ابزارهایی است که از طریق آن میتوان میزان حجم پول، نقدینگی و همچنین تورم را کنترل کرد. برای مثال، وقتی میزان حجم پول در جامعهافزایش پیدا میکند؛ دولت با فروش سهام و همچنین انتشار اوراق مشارکت اقدام به جمع آوری بخشی از نقدینگی کند و به همین ترتیب نرخ تورم کاهش پیدا کند.
تعیین قیمت سرمایه
تعیین قیمت سرمایه از طرفی به شرکت ها که وام گیرنده از پس اندازکنندگان هستند میتواند کمک کند تا برنامه ریزی های مالی و سرمایه گذاری های خود را با بازدهی بیشتر یا مساوی با سرمایه خود انجام دهند و از جهتی دیگر، سرمایه گذاران میتوانند با توجه به قیمت ها به تحلیل و تصمیم گیری بپردازند؛ زیرا در بازار های رقابتی، عرضه و تقاضا است که روند قیمتی را تعیین میکند.
مدیریت ریسک
بازارهای مالی میتوانند ریسک یا خطرات اقتصادی که متوجه یک شرکت هستند را میان سرمایهگذارانی با روحیه ریسکپذیری بالا توزیع کنند. افرادی که در رأس یک شرکت با فعالیتهای اقتصادی پرخطر و بزرگ روبرو هستند، با استفاده از انواع بازار های مالی میتوانند بخشی از سرمایه مورد نیاز خود را از طریق بازار سرمایه تأمین کرده و از این طریق، سرمایهگذاران را در سود و زیان خود سهیم کنند. به این ترتیب، بخشی از بازدهی مثبت یا منفی شرکت میان سرمایهگذاران توزیع و تقسیم میشود.
تامین مالی
بازارهای مالی از طریق نهادهای گوناگون و بوسیله انتشار داراییهای متنوع، به جمعآوری وجوه و سرمایه میپردازند. هر کسبوکاری، به دو شکل نیازمند تامین مالی است. این نیازها از نوع کوتاهمدت یا همان سرمایه جاری (Working Capital) و همچنین نیاز بلندمدت یا همان سرمایه ثابت (Fixed Capital) است. دولت، وجوه کوتاهمدت را از طریق انتشار اوراق خزانه (Treasury Bills) جمع آوری میکند. بانکها نقش بسیار مهمی در تامین وجوه کوتاهمدت یا همان سرمایه جاری دارند. مبالغ بلندمدت یا همان سرمایههای ثابت از طریق انتشار سهام و اوراق مشارکت توسط شرکتها و سازمان ها گردآوری میشوند.
توسعه فرهنگ سرمایه گذاری :
بازار سرمایه با ایجاد مشارکت عمومی مردم جامعه کمک شایانی به توسعه فرهنگ سرمایه گذاری میکند و معاملات سهام شرکت ها به افزایش سرعت گردش پول و میزان نقدشوندگی ثروت در سطح جامعه مدد میرساند.
ویژگی های بازار سرمایه
بازار سرمایه قادر است واحدهای مازاد یا سرمایههای بدون بازده را به سمت واحدهای کسری که همان شرکتهای تجاری، صنایع و دولت هستند، هدایت کند. برخی از ویژگیهای جذاب و ترغیبکننده بازار بورس، شامل موارد زیر هستند:
نقدشوندگی بالا
از مهمترین ویژگی های بازار سرمایه نقدشوندگی آن است؛ شما میتوانید پس از خرید سهام و اوراق موردنظر، هر زمان که بخواهید، دارایی خود را به فروش بگذارید و سپس طبق شرایط بازار و قیمت، در اکثر مواقع در مدت کوتاهی دارایی شما به فروش میرسد.
شفافیت اطلاعاتی
شفافیت بالای اطلاعاتی در بازار سرمایه یکی عواملی است که افراد بسیاری، جذب و ترغیب برای سرمایه گذاری در آن شده اند و این امر موجب افزایش اطمینان خاطر افراد برای ورود به این بازار شده. یکی از ابزارهایی که در راستای بهبود شفافیت اطلاعات در اختیار عموم مردم قرار دارد؛ سایت کدال است که همه طیف مردم اعم از سرمایه گذاران و تحلیلگران و … میتوانند از آن استفاده کنند.
قانونی بودن
تمام فعالیتها و سرمایهگذاریها در بازار سرمایه به شیوه های قانونی و بر اساس قوانین مشخص حاکم بر کسب سود و معاملات انجام میگیرند. بنابراین، امنیت بازار بسیار بالا است. حتی بازار فرابورس که نظارتهای کمتری شامل حال آن میشود نیز بر اساس قوانین ثابت پیش میرود و قابل اطمینان است. دو نهاد شورای عالی بورس و سازمان بورس اوراق بهادار بر قوانین بازار سرمایه به صورت مستقیم نظارت دارند که در ادامه با جزییات بیشتر به آنها میپردازیم.
مزایای سرمایه گذاری در بازار سرمایه
حفظ پول و سرمایه در برابر تورم : با رشد نرخ تورم در کشور، با گذشت زمان ارزش پول کاهش میابد. اگر افراد با کسب دانش و مهارت های لازم بتوانند نقدینگی خود را در بازار مناسبی سرمایه گذاری کنند؛ میتوانند از کاهش ارزش پول خود جلوگیری کنند. بازار سرمایه یکی از این بازارهاست که میتواند محل مناسبی برای سرمایه گذاری باشد.
امکان سرمایه گذاری با سرمایه اندک
برای ورود به بازار بورس نیازی نیست که سرمایه بالایی داشته باشید، بلکه میتوانید با حداقل مبلغ ۵۰۰ هزار تومان، شروع به سرمایه گذاری در بازار سهام کنید؛ این درحالی است که برای شروع و راه اندازی یک کسب و کار نیاز به سرمایه اولیه بسیار بالاتری دارید.
تنوع در بازه زمانی سرمایه گذاری :
یک سرمایه گذاری میتواند با توجه به دیدی که از سرمایه گذاری دارد در بازه های زمانی مختلف اقدام به سرمایه گذاری و نگهداری دارایی خود کند؛ به طور کلی افراد میتوانند در به دنبال کسب سود در افق های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت باشند؛ به طور مثال فعالان بازار میتوانند سهمی را خریداری کرده و تا سالیان سال آنرا در سبد دارایی خود نگهداری کنند و حتی میتوانند پس از یک هفته سهام خریداری شده را به فروش برسانند.
تسهیل فرایند سرمایه گذاری :
برای سرمایه گذاری در بازار سرمایه راه های مختلفی مثل معاملات حضوری، تلقنی، معاملات اینترنتی از طریق کارگزاری ها، سپردن پول به سبدگردان ها وسایر راه ها وجود دارد. درواقع شما با دریافت کد بورسی از سامانه سجام و ثبت نام در یک کارگزاری معتبر میتوانید اقدام به خرید و فروش سهام و انواع اوراق کنید.
کشف صحیح قیمت ها
از آنجایی که قیمت ها در بازار سرمایه با میزان عرضه و تقاضا شکل میگیرد؛ شباهت زیادی به یک بازار رقابتی دارد و از این رو با حضور تعداد کثیری از سرمایه گذاران، در اکثر مواقع کشف قیمت ها به صورت صحیح و واقعی انجام میپزیرد.
تاریخچه شکل گیری بازار سرمایه در ایران
تاریخچه مطالعات اولیه درباره تأسیس بازار بورس در ایران، به سال ۱۳۱۵ برمیگردد. در این سال، فردی بلژیکی به نام (ران لوترفلد) پس از انجام مطالعات گسترده درباره تأسیس بورس در ایران، اساسنامه داخلی بورس را تهیه و به مسئولان ایرانی ارائه کرد. اما با توجه به شرایط بحرانی آن زمان با وقوع جنگ جهانی دوم، موضوع تأسیس بورس در ایران بیش از ۲۵ سال به تأخیر افتاد. سرانجام در سال ۱۳۴۱، کمیسیونی در وزارت بازرگانی تشکیل و موافقتنامه اولیه تأسیس بورس تنظیم شد. در اواخر همان سال گروهی به سرپرستی دبیرکل بورس بروکسل برای مشارکت در راهاندازی بازار بورس، به ایران دعوت شدند. نهایتا در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا به بانک مرکزی ابلاغ شد. تقریبا یک سال پس از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمنماه سال ۱۳۴۶، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی که بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن دوران به شمار میرفت، بهطور رسمـی فعالیت خود را آغاز کـرد.
نظارت کنندگان بر بازار سرمایه
قوانین و مقررات بازارهای سرمایه بینالمللی همواره توسط ارکان نظارتی وضع و مقرر می شود. در ایران نیز با توجه به بزرگ تر شدن و فراگیرشدن بازار سرمایه در میان مردم، نیاز به ابزار و ارکان های نظارتی در این بازار بیشتر حس شد. به همین جهت ارکان نظارتی نیز برای نظارت بر معاملات، شفافیت های اطلاعاتی و عملکرد سازمان ها نیز ایجاد شد.به میزانی که نظارت بر بازار قویتر باشد، بازار سرمایه سلامتتر و با ثبات تر خواهد بود و سرمایه گذاران با آرامش خاطر بیشتری اقدام به سرمایه گذاری میکنند. از آذر ماه سال ۱۳۸۴ در ایران با تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار، ارکان نظارتی بازار متحول شدند. طبق این قانون، سازمان بورس و اوراق بهادار ایجاد شد تا تحت نظر شورای عالی بورس، بر تنظیم، تدوین و اجرای قوانین، نظارت داشته باشد.
شورای عالی بورس اوراق بهادار :
شورای عالی بورس اوراق بهادار در رأس ارکان نظارتی بازار سرمایه قرار دارد. این شورا به عنوان بالاترین و مهمترین رکن، اتخاذ کلیه تصمیمهای مهم و اساسی بازار را عهده دار است.
سازمان بورس و اوراق بهادار :
سازمان بورس اوراق بهادار، تحت نظارت شورای عالی بورس، به اجرای قوانین و مقررات، تنظیم و تدوین مقررات و سایر وظایف تعیین شده در قانون میپردازد.
در واقع، دو نهاد شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار، ارکان ناظر بر بازار سرمایه و عملکرد آن هستند.
قوانین و مقررات بازار سرمایه در ایران
قوانین حاکم بر بازار سرمایه باعث میشوند که رقابت بهتر و عادلانهتری در این بازار بوجود بیاید. بازار قاعدهمند، می تواند موجب اطمینان و آرامش خاطر سرمایه گذاران و در نهایت، منجر به توسعه اقتصادی شود. اعتنا به قوانین و قواعد مدیریتکننده بازار سرمایه بسیار مهم است، زیرا آنها مهمترین عامل اثربخشی بر تصمیم های مالی هستند. در سال ۱۳۸۴، قانونهای جدید با هدف ساماندهی بازار بورس و شفافیت آن با در نظرداشتن حمایت از حقوق سرمایهگذاران تصویب شدند. این قوانین در ۶۰ ماده و ۲۹ تبصره در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی در تاریخ اول آذر، سال ۱۳۸۴ تصویب شد و سپس به تایید شورای نگهبان رسید.
برای مثال، طبق قوانین جدید، مطابق با ماده ۲۰، جهت عرضه عمومی اوراق بهادار در بازار اولیه، ابتدا باید این اوراق نزد سازمان اوراق بهادر به ثبت برسند. ثبت اوراق به دلیل کسب اطمینان از رعایت مقررات قانونی و مصوبات، صورت میگیرد و به منزله تایید مزایا و تضمین سودآوری نیست.
طبق ماده سوم فصل دوم، تصویب سیاستهای کلان بازار اوراق بهادرا بر عهده شورا و ریاست شورا نیز برعهده وزیر امور اقتصاد و دارایی است. همچنین قوانینی در راستای جلوگیری بیشتر از رانتخواری و ارتکاب پولشویی نیز وضع شدهاند. طبق قوانین برگرفته شده از ماده ۷ قانون مبارزه با پولشویی، و فصل دوم آیین نامه اجرایی قانون مبارزه با پولشویی، در قوانین و مقررات بازار سرمایه، مواردی به شناسایی مشتریان در بازار سرمایه اختصاص داده شدهاند. برای مثال، میتوان به مواد قانونی زیر اشاره کرد :
مطابق ماده ۴۶، هر شخصی که اطلاعات نهان مربوط به اوراق بهادار که بر حسب وظیفه در اختیار او قرار گرفته را به هر روشی به ضرر دیگران یا به نفع خود یا به نفع اشخاصی که نمایندگی آنها را دارد، قبل از انتشار عمومی مورد استفاده قرار یا نشر دهد، به حبس تعزیری از ۳ ماه تا یکسال یا به جزای نقدی معادل ۲ تا ۵ برابر سود کسب شده یا زیان متحمل نشده، یا هردو مجازات، محکوم میشود.
طبق با ماده ۴۸، کارگزار، معاملهگر، بازارگردان و مشاور سرمایهگذار افشاکننده اسرار اشخاص به مجازات تعیینشده در ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی محکوم میشود.
قوانین مرتبط با اطلاع رسانی در بازار سرمایه (بازار اولیه و ثانویه)
۱) مطابق ماده ۴۰، سازمان باید مجموعه اطلاعات بدست آمده در فرایند ثبت اوراق بهادار را حداکثر در ۱۵ روز مطابق آییننامه، در دسترس عموم قرار دهد.
2) طبق ماده ۴۵، هر ناشر دریافتکننده مجوز انتشار اوراق بهادار از سازمان، باید حداقل موارد زیر را طبق دستورالعمل اجرایی تعیینشده توسط سازمان، به این نهاد، ارائه کند :
- صورتهای مالی سالانه حسابرسیشده
- صورتهای مالی میاندورهای شامل صورتهای مالی ۶ ماهه حسابرسی شده و صورتهای مالی ۳ ماهه
- گزارش هیئتمدیره به مجامع و اظهارنظر حسابرس
- اطلاعات تاثیرگذار بر روند قیمت اوراق بهادار و تصمیم سرمایهگذاران
سخن آخر
در این مقاله سعی کردیم هر آنچه که درباره بازار سرمایه باید دانست را برایتان، به صورت ساده و مفید بیان کنیم.بازار سرمایه محلی است هم برای کسب سود و حتی ضرر؛ پس این بازار را به خوبی یادبگیرید تا بتوانید در آن کسب سود و ثروت آفرینی کنید. با آموزش رایگان بورس و اقتصاد براحتی می توانید برای شروع اطلاعات خود قدم اساسی بردارید.از همه شما ،همراهان گرامی مدرسه بورس سپاسگذاریم که تا پایان این مقاله با ما همراه بودید. بسیار خوشحال میشویم اگر درخواست ها و پیشنهادات و انتقادات خود را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید.
شما میتوانید با شرکت در دوره جامع نوابغ بورس و سرمایه گذاری هر انچه که برای تبدیل شدن به یک سرمایه گذار حرفه ای لازم دارید بدست اورید.
درباره ایلیا عباسپور
قسم به قلم و آنچه از عطر نوشتن می تراود؛ و به امید آنکه از قلمهای ما نویسندگان نور ببارد.
نوشته های بیشتر از ایلیا عباسپور2 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
سپاس مطالب مفید و برای هر سرمایه گذاری نیاز هست که این اطلاعات رو یاد بگیره
مطالب واقعا عالی و مفید بودند
سپاس از شما