معرفی کامل بورس کالا + نحوه ثبت نام و سرمایه گذاری
بازار سرمایه در کشور ما از چهار بازار بورس، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی تشکیل شده است. بازار بورس و فرابورس برای عموم نسبتاً شناخته شده تر از بورس کالا و انرژی هستند . ما در این مقاله قصد داریم “بورس کالا” را به طور کامل معرفی کرده و شما با تعریف بورس کالا، تاریخچه،انواع بازار بورس کالا ، قراردادها، اهداف و…، هم چنین نحوه ثبت نام، سرمایه گذاری و جزئیات لازم پیرامون این موضوع را برای شما شرح دهیم.
بورس کالا چیست؟
بورس کالا ( Mercantile Exchange ) بازاری است که در آن کالاهای مشخصی مورد معامله قرار میگیرند و مانند دیگر بازارهای حاضر در بورس به صورت سازمان یافته میباشد. خرید یک محصول در بازار سنتی کالا، دارای ریسکهایست. بطور مثال ، قیمت محصولات در بازار با نوسانات مختلفی همراه است و هر فروشندهای میتواند محصول خود را با قیمت مشخصی ارائه دهد و نهادهای نظارتی نیز توجه چندانی به قیمت کالا و کیفیت آن ندارند. عدم نظارت مشخص باعث شده تا بسیاری از مردم برای تهیه محصول مورد نیاز خود به بازار بورس کالا مراجعه کنند و محصول مورد نظر خود را در این بازار امن خریداری کنند. بطورکلی بورس کالا با هدف برطرف کردن نقاط ضعف و کمبودهای بازار سنتی به وجود آمد.
تاریخچه شکل گیری بورس کالا در جهان و ایران
از قرن نوزدهم به بعد در جهت رفع برخی نکات منفی و موانع در بازار کالاهای مختلف برای پاسخگویی به برخی از نیازمندیهای اقتصادی کشورها،بورس کالا در جهان شکل گرفت. در واقع ضعف های بازارهای سنتی در شکل نوسانات کاذب و عدم شفافیت در کشف قیمت و فقدان تضمینهای لازم برای معاملهگران از مهمترین دلایل راهاندازی بورسهای کالایی در کشورهای جهان بوده است.در چنین شرایطی وجود بورسهای کالایی و استفاده از ابزارهای مشتقه به پدید آمدن یک نظام سازمانیافته دادوستد و توزیع کالاها در کشورهای مختلف منجر شده و راه ورود به بازارهای جهانی را برای کشورها تسهیل کرده است.
امروزه بورس کالایی مدرن بسیار زیادی در جهان وجود دارند که قدیمیترین آنها بورس معروف و تجاری شیکاگو (CME) با سابقه ۱۷۰ ساله وهم چنین ، بورس فلزات لندن (LME) با سابقه ۱۳۰ ساله ، بورسکالای نیویورک(NYMEX)، بورسکالای توکیو (TOCOM)، بورس کالای شانگهای (SHFE)، بورس کالای هند(MCX) نیز میتوان نام برد.
کشور ایران در راستای تحقق اهداف برنامه سوم و چهارم توسعه ،شورای عالی بورس موظف به راهاندازی و گسترش بورسهای کالایی در ایران شد.سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران به عنوان اولین بازار بورس کالا در ایران در سال ۱۳۸۲ فعالیت خود را آغاز نمود. پس از آن سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی در سال ۱۳۸۳ شروع به کار کرد. بر مبنای قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران و با تصویب شورای عالی بورس، شرکت بورس کالای ایران در آذر ۱۳۸۵ با درهم آمیختن بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی تشکیل شد . بورس کالا پس از پذیرهنویسی و برگزاری مجمع عمومی، از مهر ۱۳۸۶ کار خود را زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار آغاز کرد. لازم به ذکر است، ارکان شرکت بورس کالای ایران هم اکنون شامل «مجمع عمومی»، «هیئت مدیره»، «مدیرعامل»، «بازرس/حسابرس» می باشد. دکتر سید ابراهیم عنایت یکی از بنیانگذاران بازار بورس کالا در ایران می باشند.
انواع بازار بورس کالا
بورس کالا شامل ۴ زیر مجموعه میباشد که عبارتند از:
- بازار فیزیکی
- بازار فرعی
- بازارمشتقه
- بازارمالی
این زیرمجموعههای بورس کالا هر کدام شامل بخش های مختلفی هستند که در ادامه به بررسی هریک خواهیم پرداخت.
بازار فیزیکی
یکی از پر رونق ترین بازارهای بورس کالا، بازار فیزیکی میباشد. این بازار قوانین مختص خود را دارد و معاملات با شرایط ویژه به صورت مزایده ایی انجام میشود. با توجه به قیمت پیشنهادی فروشنده، قیمتهایی برای خرید محصول توسط خریداران پیشنهاد میشود. محصول در نهایت به بالاترین قیمت فروخته خواهد شد.
انواع قراردادهای بازار فیزیکی
کالاها در این بازار به صورت قراردادهای نقدی، سلف و نسیه قابل معاملهاند.
قرارداد نقدی (spot)
در این قرارداد، خریدار تمام مبلغ توافق شده را به همراه کارمزد کارگزار پرداخت کرده و عرضهکننده محصول نیز آن را در مدت حداقل ۳ روز به خریدار تحویل میدهد. به همین خاطر از این قرارداد را قرارداد تحویل فوری نیز میگویند. البته هزینه محصول نیز باید در عرضه ۳ روز پرداخت شود.
قرارداد سلف (forward)
در این نوع قرارداد ، مبلغ توسط خریدار پرداختشده اما زمان تحویل آن در روزی است که در قرارداد منعقدشده و مورد تأیید طرفین قرارگرفته است. بنابراین تحویل محصول در آینده انجام میگیرد و تسویه آن در همان ابتدای انعقاد قرارداد صورت میگیرد که این نوع توافق در بازار فیزیکی بورس کالا مرسوم است.
قرارداد نسیه (credit)
این قرارداد طوری که نامش نشان میدهد امکان نسیه وجود داشته و خریداران میتوانند مبلغ توافق شده را بهصورت نسیه و در زمانبندیهای معینشده پرداخت کنند. تحویل کالا نیز در مدت ۳ روز بعد از انعقاد قرارداد انجام میگیرد.
در بورس کالا بازار فیزیکی محصولات زیر دادوستد میشوند :
- محصولات کشاورزی
- محصولات پتروشیمی
- فرآوردههای نفتی
- محصولات صنعتی و معدنی مختلف
بازار فرعی
برخی کالاها به دلایلی در بازار فیزیکی نمیتوان آنها را ارائه کرد و یا در بورس کالا به صورت متداول عرضه نمیشوند یا فروش آنها، بدون مراجعه حضوری و بررسی کالا توسط خریدار، امکان پذیر نیست . در این حالت کالاها در دسته بازارهای فرعی قرار میگیرند. در این بازار، محصولات کشاورزی، محصولات پتروشیمی، معدنی، صنعتی، پلیمری و …. دادوستد میشوند. که قابلعرضه در معاملات داخلی و خارجی هستند. بنابراین در این بازار، عرضهکنندگان بیشتری میتوانند حضور پیدا کنند و محصولات خود را به فروش برسانند.
بازار مشتقه
جدیدترین زیر مجموعه بازار بورس کالا بازار مشتقه است. این بازار به این صورت است که یک دارایی خاص عرضهشده و بر روی آن قراردادهایی تنظیم میشود. منظور از دارایی خاص نیز هر محصولی میتواند باشد.
انواع قراردادهای اوراق مشتقه بورس کالا
اوراق مشتقه بورس کالا شامل :
قرارداد آتی
قراداد آتی یعنی قرارداد آینده ،کلیه امور معامله از پرداخت وجه گرفته تا تحویل کالا در زمان آینده و طبق قیمت توافق شده صورت میپذیرد. بنابراین هنگام رسیدن زمان معامله، وجه موردنظر پرداختشده و کالا در اختیار خریدار قرار میگیرد.
قرارداد اختیار معامله (option)
قراردادی است که یک نفر اختیار یا حق معامله فرد دیگری را خریداری کرده و به دست میآورد. این قرارداد در دو مدل مختلف تحت عناوین اختیار خرید و اختیار فروش منعقد میشود و در هر یک از آنها، خریداران و عرضهکنندگان شروع به معامله با یکدیگر میکنند.
روش کار بازار مشتقه
روش کار بازار مشتقه به صورتی است که در ابتدا یک دارایی مشخص به عنوان دارایی پایه معرفی شده و قراردادها روی آن منتشر و تعریف میشوند. محصولات ارزشمند کشاورزی مثل زعفران، پسته و زیره، فراوردههای نفتی، انواع فلزات و سکه، همگی میتوانند به عنوان یک دارایی پایه انتخاب شوند. بازار مشتقه طیف وسیعی از افراد را به سرمایهگذاران خرد تبدیل خواهد کرد. قرادادهای آتی و اختیار معامله مزایایی از جمله پوشش دادن ریسک، امکان خرید و فروش استقراضی داراییها و همچنین تضمین معاملات به وسیله اتاق پایاپای بورس، را دارند.
بازار مالی
هدف این بازار جذب سرمایه گذاران بیشتر است که شامل ۳ زیر مجموعه میباشد که عبارتند از :
۱. گواهی سپرده کالایی :
در این نوع بازار مالی، کالاهایی با تایید کیفیت محصولات توسط انباردار در انبار قرار میگیرند. انباردار قبض این کالاها را صادر میکند. متقاضیان بورس کالا و گواهی سپرده کالایی، با استفاده از این قبض استاندارد میتوانند جهت فروش محصولات خود در بورس کالا اقدام کنند.
۲. صندوق سرمایهگذاری کالایی :
در صندوق سرمایهگذاری کالایی ، سرمایهگذاران هزینههای مربوط به انبارداری و حمل و نقل را پرداخت نمیکنند. در واقع این قابلیت را دارند که به جای خرید محصول، اوراق آن را تهیه کنند. به این صورت که صندوق، سرمایهگذاری روی کالایی مشخص را انجام داد و افراد با خرید واحدهای صندوق، امکان سرمایهگذاری روی آن کالا را خواهند داشت.
۳. قرارداد سلف موازی استاندارد :
در صورت استفاده از قرارداد سلف موازی استاندارد در بورس کالا ، مبلغ کالا پیش از تحویل سفارش به مشتری پرداخت میشود. کلیات قرارداد مذکور، مشابه با قرارداد سلف است .
اصلی ترین اهداف بورس کالا
بطور کلی بورس کالا اهدافی را دنبال میکند که مهم ترین آنها عبارتند از :
- ایجاد بازاری منسجم و قانونمند برای تسهیل داد و ستد نقدی و آتی کالا
- ساماندهی بازار کالاهای خاص از جمله محصولات کشاورزی ، فلزی ، انرژی و پتروشیمی
- کشف قیمت انواع کالاها به صورت رقابتی
- حذف واسطه ها در معاملات و خریدوفروش مستقیم بین خریدار و فروشنده
- به حداقل رساندن نوسانات کاذب بازار و امکان انتقال ریسک
- امکان انجام معاملات نقدی و آتی کالا با استفاده از ابزارهای مناسب
تفاوت بورس کالا و بورس اوراق بهادار
- در بورس کالا، کالا با وزن ، تاریخ تحویل ، قیمت، کیفیت و کمیت مشخص به صورت فیزیکی دادوستد میشود . ولی در بورس اوراق بهادار قیمت به صورت لحظهای تعیین میشود و اوراق بهادار دادوستد می شود و کالا به صورت مستقیم مورد معامله قرار نمی گیرد.
- در بورس کالا خرید و فروش نقدی بوده و تسویه حساب تا ۲۴ ساعت به طول میانجامد و تحویل کالا بعد از پرداخت وجه صورت میگیرد. اما در بورس اوراق بهادار از ۷۲ ساعت تا یک هفته پول وارد حساب فروشنده نخواهد شد.
- نوسان کاذب در بورس کالا رخ نمیدهد اما در اوراق بهادار نوسانات لحظه ای باعث ایجاد قیمت کاذب می شود.
- در صورت کاهش قیمت در اوراق بهادار امکان کسب سود وجود ندارد ولی در بورس کالا میتوان از کاهش قیمت نیز کسب سود کرد.
- در در بورس کالا سرمایه به صورت شخصی و مستقیم به حساب فرد واریز انجام میشود اما در بورس اوراق بهادار سرمایه به حساب کارگزاری واریز میشود . حساب معتبر در بورس کالا تا ۲۰۰ میلیون می تواند از کارگزاری اعتبار دریافت کند .
- به سرمایه معامله گر در بورس کالا ضریب اهرمی ۱۰ برابر تعلق می گیرد ولی بورس اوراق بهادار دارای چنین ویژگی نیست.
چه کسانی در بورس کالا فعالیت میکنند ؟
- افرادی كه میخواهند از ريسک نوسان كاذب قيمتها در امان باشند. در واقع بورسهای كالا به عنوان عاملی موثر برای کاهش ریسک توليدكنندگان كالا و مصرف كنندگان عمده در بازار شناخته میشود.
- افرادی که بر خلاف گروه اول، از نوسانات قيمت استفاده كرده و کسب سود میكنند. در بورسهای كالا، اين گروه با نام سوداگران (Speculator) معرفی میشوند.
نحوه ثبت نام در بورس کالا
برای فعالیت در بورس کالا و دسترسی به معاملات این بازار داشتن کد بورسی مخصوص بورس کالا الزامیست . مراحل ثبت نام و دریافت کد بورس کالا به شرح زیر میباشد :
گام اول
ابتدا وارد سامانه سجام به نشانی www.sejam.ir شوید و سپس ثبت نام و احراز هویت (حضوری یا غیر حضوری) انجام دهید. اگر قبلاً برای دریافت کد بورسی در این سامانه اقدام کرده اید و اصطلاحا سجامی شده اید دیگر نیاز به تکرار این مرحله نیست.
گام دوم
یک کارگزار به دلخواه انتخاب کنید و در بخش “کد بورسی کالا ” ثبت نام خود را تکمیل و اقدام به دریافت این کد نمایید. بعد از دریافت کد بورس کالا میتوانید از طریق کارگزار در بورس کالا معامله کنید. در ادامه به مراحل نحوه خرید از بورس کالا میپردازیم .
گام سوم
مراحل ثبت سفارش خرید در بورس کالا به شرح زیر میباشد :
- تکمیل فرم ثبت سفارش نزد کارگزاری انتخابی و پیشنهاد قیمت
- واریز حداقل سپرده مورد نیاز معامله به حساب کارگزاری، نزد اتاق پایاپای
- انتقال سفارش مشتری به تالار معاملات توسط کارگزاری
- شرکت در مزایده توسط کارگزاری و انجام معامله در تالار
- واریز باقیمانده وجه معامله پس از کسر سپرده اولیه به حساب کارگزاری، نزد اتاق پایاپای
- تسویه اسنادی معاملات در اتاق پایاپای و صدور اسناد معاملاتی
- تسویه مالی معاملات در اتاق پایاپای
- نقل و انتقال وجوه پس از کسر هزینهها به حساب معاملهگران از طریق حساب بانکی
محدودیت های معامله در بورس کالا
- برخی کالاهای معرفی شده در بازار بورس کالا به صورت سبد عرضه میشوند؛ در این حالت برای خریدار امکان انتخاب وجود ندارد.
- عرضه کنندگان کالا موظف هستند بدون وقفه کالا ارائه دهند. در صورت توقف عرضه کالا، عرضه کنندگان مربوط از بازار بورس کالا اخراج خواهند شد.
- امکان خرید کمتر از حجم مشخص وجود ندارد.
انواع کدهای معاملاتی در بورس کالا
کد معاملاتی عام
دارندگان این کد میتوانند تمام کالاهای پذیرفته شده در بورس کالا را خرید و فروش کنند. کد معاملاتی عام جهت خرید و فروش کالا یا گروه کالایی خاص ایجاد نشده است.
کد معاملاتی خاص کالا
کد معاملاتی است که جهت خرید یک یا چند کالای خاص ایجاد شده است. دارنده این کد بورس کالا میتواند کالا یا کالاهای خاص را خرید و فروش نماید.
کد معاملاتی خاص گروه کالا
کد معاملاتی است که جهت خرید و فروش یک گروه کالای خاص ایجاد شده است. دارندگان این کد میتوانند تمام کالاهای پذیرفته شده در یک گروه کالایی خاص را خرید و فروش کنند.
کلام پایانی
بازار بورس کالا بازار منسجمی است که ابزارها و بازارهای جدیدی را در اختیار سرمایهگذاران قرار میدهد و باحذف نقاط ضعف بازار سنتی به روی معاملات، نوسانات قیمت و کیفیت کالا کنترل صورت میگیرد. این بازار قانونمند نوین ،مکانی امن را برای سرمایه گذاران و جذب سرمایه در بخشهای مختلف فراهم کرده و هم چنین به علت شفافیت کافی باعث ایجاد اعتماد بین طرفین معامله میشود . علاوه بر این بازار بورس کالا، بازار بورس کالا با ایجاد سیستمی نظاممند،جهشی بزرگ از بازار سنتی به بازار پیشرفته را رقم زده است.
3 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
سپاس خیلی مفید و کاربردی زود.
ممنون
مطالب جامع و کامل استفاده کردیم
خسته نباشد